Những đứa trẻ trong một thế giới vụn vỡ

Thứ hai - 18/08/2025 05:24 26

Với con người nói chung và mỗi thế hệ học sinh nói riêng, nghỉ hè vẫn là một trong những khoảng thời gian đáng mong đợi nhất trong năm. Dẫu vẫn biết việc học hành là cần thiết giúp con người vươn tới thành công, hầu có thể giúp cuộc sống bớt vất vả, chất lượng cuộc sống được nâng cao, nhưng nghỉ ngơi cũng là một nhu cầu thiết yếu giúp sự hiện hữu của con người thêm ý vị, phong phú và cân bằng. Thật thế, khi có tri thức, con người có những bước đệm cần thiết để vươn lên những tầm cao mới về mọi mặt, cũng như có thể tiến xa hơn trên con đường danh vọng hay đức hạnh, và cả tâm linh. Do đó, học và trau dồi liên tục vẫn là điều mà bất cứ lứa tuổi nào đều cần ý thức. Thế nhưng, con người, dù là sinh vật lao động, nhưng cũng là một sinh vật ưa nghỉ ngơi, thích hưởng thụ, nhất là luôn cần một khoảng thời gian để tận hưởng những thành quả do mình tạo ra hay đạt tới. Chính vì thế, thật là hữu lý khi sau những thời gian lao động, học tập căng thẳng, ai trong chúng ta cũng cần những kì nghỉ, nhất là nghỉ hè để có thể tạm ngắt kết nối, để tận hưởng, tái tạo năng lượng, hay dành thời gian bên gia đình và người thân...

Cách riêng với lứa tuổi học trò, những người đang miệt mài trên ghế nhà trường để trau dồi tri thức, nhân cách, hướng tới một tương lai tốt đẹp, thì kì nghỉ hè luôn là khoảng thời gian được chờ mong nhất. Ngày xưa hay hơi xưa một chút, thời mà công nghệ chưa phát triển, thời của thế hệ Gen Y trở về trước, thì kì nghỉ hè của bao thế hệ học trò thường được dệt bởi những kí ức đẹp đầy thơ mộng, chân chất của những ngày hè nóng bức, nhưng mát mẻ, vui tươi, hồn nhiên bên những dòng sông, nơi những bãi đất, khoảng ruộng, hay quanh quẩn bên những ngôi nhà thờ hoặc dưới mái đình nơi bóng mát các cây cổ thụ, với những trò chơi, những trò nghịch ngội đơn sơ nhưng phong phú, cùng nhiều trò chơi dân gian… Những kí ức ấy vốn dệt nên một thời để nhớ, làm nên chất sống của bao tâm hồn, mà trong đó có bạn, có tôi, có chúng ta…

Tuy nhiên, trong một thế giới phát triển chóng mặt, nhờ sự học, khả năng khám phá, con người không ngừng đạt tới những đỉnh cao về trí tuệ với vô số tiện ích cùng nhu cầu hưởng thụ ngày càng tăng. Nhưng rồi mặt trái của sự phát triển ấy cũng tạo ra những guồng xoáy của thời đại, với đầy dẫy cạm bẫy, vô số cám dỗ mang dáng dấp lung linh, mĩ miều, ngọt ngào và quyến rũ. Trong một thế giới như thế, nhất là khi thế giới ảo lên ngôi, nơi mạng xã hội, game online cùng quá nhiều nền tảng hấp dẫn từng bước xâm lấn, chiếm lĩnh một phần không nhỏ nhịp sống của con người, nhất là các bạn trẻ và thanh thiếu niên, thì tuổi thơ và những kì nghỉ của thế hệ trẻ ngày nay dường như bị vỡ vụn, méo mó và lệch chuẩn. Nó rất khác, thậm chí rất lạ, đáng lo và đáng suy ngẫm. Tiện lợi là điều không thể phủ nhận bởi chỉ với một chiếc điện thọai, cả thế giới vốn rộng lớn lại trở nên thật nhỏ bé, đơn giản nơi một khoảng không gian chật hẹp là chiếc giường, với làn gió điều hòa mát lạnh… Nơi đó, thay vì tận dụng để phát triển bản thân hay trau dồi kĩ năng, thì rất nhiều đứa trẻ lại đang để đời mình trôi nổi, bềnh bồng trong một thế giới tưởng như mênh mông, vô tận và mê hồn, mà chẳng bận tâm những thực tại ấy thật ra chỉ là ảo, rất ảo. Thành thật mà nói thì thế giới ảo thực sự có sức mê hoặc lạ thường, không chỉ với trẻ con mà cả người lớn, thậm chí người già, nên con người ngày nay bị phân tán, bị hớp hồn, để rồi những tương quan trong thế giới thật dường như ngày càng bị vỡ vụn khiến không ít người ngày càng trở nên xa lạ với thực tại và với nhau…

Trong nhịp sống thật-ảo lẫn lộn ngày nay, chúng ta không quá lạ lẫm khi thấy nhiều đứa trẻ, dù tuổi rất nhỏ, nhưng lại tỏ ra rất điêu luyện trong xa lộ kĩ thuật số, những chuyên gia nơi những nền tảng hay mạng xã hội, với những thao tác, những kĩ năng lành nghề trong thế giới ảo. Đó là điều đáng mừng. Thế nhưng, nghịch lý thay, song hành với những mối lợi mà công nghệ mang lại, thì nơi đó cũng ẩn chứa những nọc độc, những hiểm nguy rình rập có thể phá nát tư duy và tâm hồn nhiều đứa trẻ, khiến tuổi thơ của chúng chỉ là những mảng tranh rời rạc, những kí ức vụn vỡ không thể nối kết hay liền mạch. Được sinh ra trong thời đại ảo, lại được dung túng trong việc sử dụng điện thoại, thậm chí bị không gian ảo thao túng từ lúc miệng còn hôi sữa, những đứa trẻ thời đại kĩ nghệ chỉ còn quen với các trò chơi online, những thước phim, những đoạn video ngắn, đôi khi là vô bổ, độc hại trên mạng… Trong khi đó, các trò chơi dân gian cùng những kĩ năng sinh tồn tối thiểu trong cuộc sống lại trở thành một thứ xa xỉ phẩm, một điều xa vời hay không cần thiết. Để rồi, khi đối diện với thực tại, đứng trước những tính huống bất ngờ trong cuộc sống thường nhật, nhất là khi xảy ra những sự cố, cụ thể trong các dịp nghỉ hè, những đứa trẻ này lại tỏ ra lúng túng, thậm chí ngờ nghệch, với những phản ứng kì lạ, rời rạc… biểu hiện của căn bệnh thời đại mới. Quả vậy, những kĩ năng như bơi lội, giặt quần áo, quét nhà, làm bữa, chăm em… cùng những trò chơi của bao lứa tuổi học trò, những thứ vốn là gói hành trang căn bản được các bậc phụ huynh trang bị cho con cái từ nhỏ, thì giờ đây chỉ là vớ vẩn, một loại dĩ vãng cũ kĩ, bị quăng vào sọt rác. Và như một tất yếu, biết bao thảm cảnh thương tâm cứ nhan nhản xảy ra nơi nọ nơi kia mỗi dịp hè khiến chứng ta nhói lòng.

Thật đau đớn khi thực tế phũ phàng cho thấy những ao, hồ, hay những con sông quê, vốn là những người bạn hiền hòa, thân thương, e ấp, bao bọc, nâng niu tuổi thơ, giờ đây lại trở thành chiếc bẫy, những kẻ thù đáng sợ có thể nuốt chửng cuộc đời những đứa trẻ được sinh ra trong thời thừa kĩ nghệ nhưng lại thiếu kĩ năng. Cũng vậy, những con đường làng mát mẻ, êm đềm vốn đưa bước bao lớp người trưởng thành, dù được thay thế bởi những cung đường nhựa trơn tuột, rộng rãi, nhưng vô hình trung lại biến thành nơi tiềm tàng nhiều hiểm họa chết người, mà nạn nhân không ít những đứa trẻ ngây thơ đang trong kì nghỉ hè. Để rồi mỗi kì hè lại trở thành nỗi ám ảnh của nhiều bậc phụ huynh. Và còn biết bao điều đáng quý vốn trước đây là phần không thể thiếu của kí ức tuổi thơ, thì nay lại trở thành những nơi núp bóng của tử thần cách riêng với những đứa trẻ ngày càng bị lãng quên, bị nghiền nát trong một thế giới vỡ vụn bởi mạng xã hội với những biểu hiện đáng lo ngại của nhiều căn bệnh thời đại như chứng ngáo tiktok, ngáo mạng xã hội, nghiện facebook, cuồng thần tượng… mà hệ quả là sự đứt gãy trong suy nghĩ, kém tập trung, vụn vỡ trong lối suy nghĩ và nhiều hậu quả khác nữa…

Điển hình là cách đây không lâu, cư dân mạng làn truyền một video ghi lại cái chết đau lòng của hai anh em trai, khi hai anh em cùng một đứa bạn chơi bóng đá, nhưng chẳng may bóng rơi xuống ao. Thế rồi, một thảm trạng xảy ra khi ba đứa trẻ cố lấy quả bóng, đứa em chẳng may rơi xuống ao. Thằng anh lao xuống cứu em và cả hai đều bị chết đuối, vì cả hai đều không biết bơi và không ai phát hiện kịp thời, dù đứa trẻ thứ ba có kêu cứu. Thảm trạng đó có lẽ sẽ chỉ dừng lại ở một vụ chết đuối thương tâm của hai đứa trẻ xấu số, nếu camera không ghi lại phản ứng của đứa trẻ thứ ba. Đoạn video ghi lại khi thấy hai bạn của mình quẫy đạp dưới nước, nó lại loay hoay và tỏ ra bối rối lạ thường với những phản ứng rất kì lạ. Trước cái chết thương tâm của hai anh em, có rất nhiều lời bình luận trái chiều mổ xẻ, phân tích nghuyên nhân dẫn tới cái chết đau lòng này. Tuy nhiên, người viết lại thấy những phân tích trong một bài viết ngắn của một tác giả được chia sẻ khá thuyết phục, có thể phần nào nêu đúng tình trạng của nhiều đứa trẻ ngày nay, mà đứa trẻ thứ ba chỉ là là một trong những sản phẩm của thế giới ảo với nhiều cái tiện mà không lợi tạo ra. Theo bài viết, tác giả đưa ra một giả thuyết về cậu bé áo đen – và về những đứa trẻ lớn lên trong thế giới bị bẻ vụn mà tác giả gọi là chứng não bị “đứt mạch phản ứng” do ảnh hưởng của thế giới ảo và các nền tảng trên đó. Ở đây người viết xin trích nguyên văn một vài đoạn trong bài viết trên: “Trong đoạn video lan truyền, hai đứa nhỏ (áo trắng và áo đỏ) đã nhảy xuống một ao nước đục, và dường như đã tử vong. Cùng lúc đó, một đứa bé mặc áo đen đứng trên bờ, không nhảy theo, cũng không bỏ chạy, mà vừa kêu cứu vừa gào thét nhiều câu rất kỳ quặc. Nếu chỉ xem lướt qua, có người sẽ phẫn nộ bảo nó vô cảm, có người thì nghĩ nó bị sốc tâm lý nên hoảng loạn, thậm chí có người nghi ngờ nó cố tình không cứu. Nhưng nhìn kỹ hơn, tôi nghĩ nó là hiện thân của một đứa trẻ bị “lập trình não” bởi TikTok – những nội dung giải trí ngắn, vô nghĩa, phi logic nhưng gây nghiện. Não bị “đứt mạch phản ứng” – vì đã quen với mô hình clip ngắn Cái đáng sợ không phải là nó không biết bạn mình sắp chết. Nó biết. Nó có hét lên “có ai không, cứu”, “chú ơi”, “trình là gì”, rồi cả “chetmemay chưa” – một câu mà ở ngoài đời, ít ai thốt ra khi thấy bạn mình chết đuối. Nó vừa gào, vừa cười, vừa diễn, vừa chạy đi rồi lại quay lại, vừa cầu cứu rồi lại quay ra tự nói những câu rất giống trend TikTok. Đó là não bị vỡ mạch. Một phản ứng không thể duy trì quá vài giây, bị cắt vụn bởi thói quen tiêu thụ các nội dung không liền mạch – nơi mà hành vi nhảm nhí, lố bịch và kịch tính là mặc định. Đứa bé không phân biệt nổi cái chết thật với một video giả tưởng…”[1]

Đây chỉ là một trong rất nhiều thảm trạng đau lòng xảy ra mỗi dịp hè, nhất là trong những năm gần đây, khi mà mạng xã hội lên ngôi và ngày một lấn át cuộc sống thực của chúng ta, khiến nhiều đứa trẻ bị ngắt kết nối với thế giới thật từ khi còn rất nhỏ. Bình luận về hiện tượng trên, PGS.TS Trịnh Hòa Bình, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cho biết hiện tượng mà nhiều người gọi là "thối não" là có thật. Theo ông, một thực tế là thế giới ảo đang âm thầm "lập trình lại" một thế hệ trẻ, khiến các em sống lạc trong TikTok, game, AI và dần mất kết nối với thực tại. Nhiều em nghiện video ngắn, sống ảo đến mức đánh mất cảm xúc, mất khả năng phân biệt thật - giả, sống - chết. Cũng theo một chuyên gia thì có thể trẻ không vô cảm, mà là não đã bị "lập trình" bởi những nội dung ngắn, phi logic, gây nghiện từ TikTok, YouTube Shorts. Phản ứng của trẻ bị đứt đoạn – biết bạn gặp nạn nhưng phản xạ lại là hát "trình là gì", cười, gào, diễn, rồi lại chuyển trạng thái liên tục. Đáng sợ là trẻ không phân biệt nổi đâu là cái chết thật, đâu là một video chế – bởi não trẻ đã quen với thế giới ảo và phản ứng theo các "mạch kịch bản" mạng xã hội.[2]

Chính vì thế, sống trong một thế giới ảo quen đến mức nhiều đứa trẻ trở nên xa lạ với thế giới thực, nhất là khi thế giới ảo và những thực tại ảo có vẻ đáp ứng được mọi nhu cầu, dù nhỏ nhất của con người, nhiều đứa trẻ bị thao túng và trở thành đầy tớ dán mác công dân ưu tú trong thế giới ảo. Hệ quả là nhẹ thì nhiếu đứa trẻ trở nên chậm chạp và bị phân mảnh trong suy nghĩ, hành động, hay bị phân tán trong các tương quan thực mà nếu không được giáo dục đúng cách có thể dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng hơn; nặng thì có thể trở thành những đứa trẻ tự kỉ, giam mình trong thế giới ảo đến mức chẳng bận tâm đến sự vận hành của con người, dù đó là bố mẹ hay bất cứ ai mà kéo theo nhiều hệ quả tai hại...

Có một sự thật hiển nhiên mà đôi khi hay nhiều lúc chúng ta, những người biết rất rõ, lại vô tình hay hữu ý bỏ qua, ngó lơ, thậm chí thỏa hiệp, trở thành thủ phạm gây ra những điều đó. Lướt qua lượng thông tin khổng lồ trên mạng, hay đơn giản dừng lại đôi chút để nhìn ngắm nhịp sống xung quanh, chúng ta có lẽ không còn lạ lẫm hình ảnh những ông bố bà mẹ, vì quá mệt mỏi với cơm áo gạo tiền, để rồi thay vì nâng niu chăm sóc và dành thời gian cho con cái, nhiều bậc phụ huynh phó mặc con cái mình cho chiếc điện thoại để tìm được những giây phút bình yên. Một điều tất yếu là những đứa trẻ lớn lên trong tương quan ảo như thế bị teo não lúc nào không hay. Cũng vậy, nhiều bậc cha mẹ trở thành những con nghiện mạng xã hội, để rồi gia đình trở nên lạnh lẽo, ngay cả tương quan vợ chồng, con cái cũng nên nhạt nhẽo, xa lạ, xa cách theo thời gian. Chúng ta cũng thấy không ít tình trạng những thanh thiếu niên choai choai, kể cả sinh viên, người trẻ dán mắt vào màn hình điện thoại để chơi game hoặc lướt Face, Tiktok, Zalo… và share cho nhau những video, bức ảnh, những khoảnh khắc mang tính giải trí hoặc những nội dung đôi khi rất hàm hồ, thậm chí nông cạn, vô bổ để rồi thay vì truy cập internet để trau dồi kiến thức, nhiều bạn trẻ lại chỉ biết vào mạng để cập nhật trạng thái, câu view câu like, thả tim những bức ảnh ảo diệu của mình, hay một nội dung nào đó với hàm lượng kiến thức rất ít. Cũng vậy nhiều bạn trẻ vào mạng để trôi nổi trên những video ngắn trên tiktok, Shorts hay Reel… Những video ngắn ấy khiến khả năng suy nghĩ sâu của người trẻ bị hạn chế rất nhiều, làm giảm khả năng suy tư tổng hợp rốt ráo về một vấn đề và nhất là làm cho khả năng kiên nhẫn đọc một cuốn sách, một bài báo, một bài viết trở thành một thứ xa vời trong một thế giới lướt qua vội vã và đầy trống rỗng…

Đứng trước thực trạng ấy và nhất là qua những sự việc đau lòng như vừa qua, chắc hẳn mỗi chúng ta, những người đang thừa hưởng những thành quả vượt bậc của công nghệ, cũng như có trách nhiệm giáo dục con cái phải cảnh tỉnh và quan tâm hơn tới những tác động tiêu cực của thế giới ảo, nhất là trong việc giáo dục cho con trẻ ngay từ nhỏ, cách riêng trong việc trau dồi những kĩ năng căn bản cho các em. Để khắc phục điều này, theo chuyên gia, trong gia đình, điều quan trọng là phải có đối thoại thường xuyên. Bố mẹ không thể chỉ ra lệnh, càng không thể buông xuôi hay phó mặc. Không thể để con tự do tham gia những nhóm bạn xấu, chơi các trò hành xác hay thử thách nguy hiểm trên mạng xã hội. Nhưng trước hết, chính người lớn phải tự chủ động tìm hiểu, tự trang bị. Có hiểu biết thì mới kiểm soát được. Không thể phó mặc vào ChatGPT, TikTok hay bất kỳ công cụ nào để thay mình nuôi dạy con. Bố mẹ phải có sự quan tâm thực sự, phải gắn bó, giao tiếp, tương tác. Bây giờ mỗi người một thiết bị, mỗi người một thế giới - tốc độ xa cách càng lớn thì nguy cơ bệnh lý càng nhiều. Đó là căn bệnh của thời đại, không thể xem nhẹ.[3]

Dù thế nào chúng ta cũng không thể phủ nhận những tiện ích mang tính đột phá của công nghệ, cách riêng inter net và mạng xã hội hay những nền tảng nơi đó. Nhờ có công nghệ mà cuộc sống con người trở nên nhẹ nhàng và vui vẻ hơn, những thực tại rất tiện để con người tiếp cận, trau dồi tri thức và mở rộng tầm nhìn ra thế giới. Tuy nhiên, những mặt trái của nó cũng mang lại những hậu quả tai hại mà nếu không được cảnh tỉnh và giáo dục đến nơi đến chốn , nhiều thế hệ trẻ tương lại sẽ bị thui chột, bị ảo hóa, và bị chết ngộp mất phương hướng trong thế giới đáng yêu nhưng cũng vô cùng đáng sợ này. Cũng vậy, Giáo hội cũng nhận thức mạng xã hội hay internet là phương tiện hữu ích để rao giảng Tin Mừng nhưng cũng là một nơi khiến nhiều tâm hồn trở nên xa lạ thậm chí dửng dưng với Thiên Chúa và tôn giáo. Vì thế, Giáo hội luôn mời gọi mỗi người tín hữu, những nhà truyền giáo nơi xa lộ kĩ thuật số ngày một ý thức hơn sứ mạng của mình qua việc khôn ngoan và tỉnh táo khi sử dụng mạng xã hội. Đồng thời, các bậc cha mẹ và những nhà hữu trách không để mình hay con cái mình trở thành nô lệ cho cho nó, để rồi bị mất hút trong một thế giới không bao giờ là thật. Đặc biệt, là người Công giáo, hẳn nhiên việc quan tâm trau dồi, giáo dục đức tin cho con cái mình ngay từ nhỏ là điều cấp thiết hơn bao giờ hết. Bởi vì chỉ khi có sự hiểu biết Giáo lý, Kinh Thánh và nhất là kinh nghiệm về Thiên Chúa cách sâu sắc và một đời sống đức tin trưởng thành, người tín hữu mới có thể đứng vững trước những cạm bẫy của cuộc đời, nhất là thế giới ảo. Nhờ đó, những thảm cảnh, cách riêng một dịp hè sẽ không xảy ra quá nhiều và đau lòng khi mỗi ngày những tiện ích trở nên những công cụ, những đầy tớ tốt phục vụ cuộc sống chúng ta chứ không phải là những ông chủ xấu chi phối và làm vỡ vụn tương lai của con em chúng ta…

[1] https://www.facebook.com/SPX.Entertainment.Official/posts/m%E1%BB%99t-gi%E1%BA%A3-thuy%E1%BA%BFt-v%E1%BB%81-c%E1%BA%ADu-b%C3%A9-%C3%A1o-%C4%91en-v%C3%A0-v%E1%BB%81-nh%E1%BB%AFng-%C4%91%E1%BB%A9a-tr%E1%BA%BB-l%E1%BB%9Bn-l%C3%AAn-trong-th%E1%BA%BF-gi%E1%BB%9Bi-b%E1%BB%8B-b%E1%BA%BB/1221949053278277/

[2] https://baomoi.com/chuyen-gia-noi-gi-ve-hien-tuong-thoi-nao-khi-tre-nghien-cac-video-ngan-tren-tiktok-youtube-c52937235.epi

[3] Ibid.,

Tác giả: Thất Nguyễn