Suy ngẫm về ngày thế giới ông bà và người cao tuổi

Thứ hai - 21/07/2025 23:25 800

Ngày Thế giới Ông bà và Người Cao Tuổi là một sáng kiến mang tính bước ngoặt của Đức cố Giáo Hoàng Francis, được thiết lập vào năm 2021. Ngày này được cử hành hằng năm vào Chúa Nhật thứ tư của tháng 7, gần với lễ kính nhớ hai thánh Gioakim và Anna, ông bà của Chúa Giêsu (26 tháng 7)[1], với mục đích nhằm nâng cao nhận thức về vai trò và ơn gọi cao cả của ông bà và người cao tuổi trong việc truyền lại đức tin, kinh nghiệm sống, và những giá trị nhân bản quý báu cho thế hệ trẻ. Đây được coi như một nỗ lực của Giáo Hội nhằm chống lại một xu hướng đáng báo động trong xã hội hiện đại: "văn hóa vứt bỏ" (throw-away culture).[2] Xu hướng này dẫn tới nguy cơ gạt bỏ người cao tuổi ra ngoài lề xã hội và cộng đồng, thay vì nhận ra phẩm giá và giá trị vô hạn của mỗi người, thì lại coi họ như những người không còn hữu ích thậm chí còn như một gánh nặng.
Chủ đề cho Ngày Thế giới Ông Bà và Người Cao Tuổi năm nay được Đức Thánh Cha Leo XIV lựa chọn là: “Phúc cho những ai không đánh mất hy vọng” (Hc 14,2), với ý hướng đề cao sự kiên cường và niềm hy vọng vững chắc trong Chúa.[3] Chủ đề cho thấy ý nghĩa và vai trò không thể thiếu của người cao tuổi trong Giáo hội và xã hội. Dưới đây chúng ta sẽ cùng lược qua một vài vai trò nổi bật của người già trong đời sống gia đình và cộng đồng.
Người già sống kinh nghiệm gần gũi Thiên Chúa: nguồn cội của đức tin và lời cầu nguyện.
Người cao tuổi được coi là những người có kinh nghiệm đặc biệt về sự gần gũi với Thiên Chúa, một kinh nghiệm được nuôi dưỡng và thể hiện rõ nét qua đời sống cầu nguyện sâu sắc và sự trưởng thành thiêng liêng. Người già thường cảm nhận rõ nét về sự cô đơn, sự yếu ớt của sức khỏe, đồng thời, ở cái độ tuổi “gần đất xa trời”, những thực tại trần thế thường không còn hấp dẫn một cách mãnh liệt, những yếu tố đó trở thành chất liệu trong đời sống cầu nguyện: “Cả lúc con già nua, da mồi tóc bạc, lạy Thiên Chúa, xin đừng bỏ rơi con” (Tv 71,18). Và quả thực, Thiên Chúa không bao giờ bỏ rơi con cái của Người, ngay cả khi tuổi tác tăng lên, sức lực suy giảm, và vai trò trong xã hội dường như ít đi. Thiên Chúa "không nhìn bề ngoài... Ngài không khinh thường việc chọn những người mà đối với nhiều người có thể dường như không liên quan." Trong Kinh Thánh, tuổi già được coi là một dấu hiệu của ơn phúc và sự gần gũi với Thiên Chúa.[4]
Người cao tuổi được mời gọi vun đắp đời sống nội tâm sâu sắc hơn thông qua "việc đọc Lời Chúa cách siêng năng, cầu nguyện hàng ngày, lãnh nhận các bí tích và tham gia phụng vụ"[5] Những hành động này giúp họ vượt qua cảm giác mình là "người ngoài cuộc" và thay vào đó, có thể "nhận ra sự hiện diện của Chúa ở khắp mọi nơi". Điều này tạo nên một sự khác biệt rõ rệt so với quan điểm thế tục, vốn thường đánh giá người cao tuổi dựa trên năng suất vật chất hay kinh tế. Giáo hội đã làm nổi bật “năng suất” thiêng liêng của họ thông qua lời cầu nguyện, một sự đóng góp vô giá cho thế giới. Đây là một sự chuyển đổi từ "văn hóa vứt bỏ" sang một "văn hóa cầu nguyện", nơi giá trị của người cao tuổi được nhìn nhận không phải qua những gì họ có thể làm về mặt vật chất, mà qua mối liên hệ sâu sắc của họ với Thiên Chúa và khả năng chuyển cầu cho nhân loại.[6]
Lời cầu nguyện của ông bà và người cao tuổi được mô tả là một "nguồn lực vô cùng quý giá" và là "hơi thở sâu mà Giáo hội và thế giới đang rất cần".[7] Đức cố Giáo Hoàng Benedict XVI đã khẳng định rằng: "Lời cầu nguyện của người cao tuổi có thể bảo vệ thế giới, giúp ích hiệu quả hơn cả hoạt động hối hả của nhiều người khác"[8]. Bởi đó, tuổi già không phải là lúc để từ bỏ hay buông xuôi, mà là một "mùa của sự phong phú bền vững" và một "sứ mệnh mới" mời gọi chúng ta hướng về tương lai. Đức cố Giáo Hoàng Francis tuyên bố rõ ràng rằng: "Không có tuổi nghỉ hưu đối với việc loan báo Tin Mừng và truyền lại các truyền thống cho con cháu"[9]. Điều này nhấn mạnh rằng sứ mệnh truyền giáo và gìn giữ đức tin là một ơn gọi trọn đời, không bị giới hạn bởi tuổi tác. Vì thế, việc chăm sóc mục vụ cho người cao tuổi không nên dừng lại việc đáp ứng các nhu cầu thể chất và xã hội của họ, nhưng còn phải tạo động lực cho họ dấn thân sâu hơn vào đời sống đức tin, qua việc nhìn nhận và bày tỏ lòng biết ơn với các món quà thiêng liêng của họ, đồng thời khuyến khích sự tham gia liên tục, tích cực của họ vào đời sống và sứ mệnh của Giáo hội. Đây là một lời kêu gọi Giáo hội nhận ra và khai thác nguồn dự trữ thiêng liêng thường bị bỏ qua này, biến nhận thức về tuổi già từ một gánh nặng thành một ơn phúc, cho cả cá nhân và cộng đồng.[10]
Ông bà, kho tàng khôn ngoan kinh nghiệm sống: ký ức, giấc mơ và sự dẫn dắt
Ông bà và người cao tuổi được mô tả như một kho tàng vô giá của sự khôn ngoan và kinh nghiệm sống. Họ đóng vai trò then chốt trong việc định hình các thế hệ tương lai. Trong ý hướng đó, Đức cố Giáo Hoàng Francis đã sánh ví người cao tuổi như “những gốc rễ mà những người trẻ cần để trưởng thành”[11].
Một trong những sứ mệnh quan trọng nhất của người cao tuổi là “giữ ký ức sống động và chia sẻ nó với người khác”. Ký ức này không chỉ bao gồm những câu chuyện cá nhân mà còn là những trải nghiệm tập thể, ví dụ như “ký ức đau thương của chiến tranh”, giúp thế hệ trẻ ghi nhớ những bi kịch lịch sử để “xây dựng một thế giới nhân văn và hiếu khách hơn”[12]. Đức cố Giáo Hoàng Francis khẳng định một cách mạnh mẽ rằng: “Không có ký ức, chúng ta sẽ không bao giờ có thể xây dựng; không có nền tảng, chúng ta không bao giờ có thể xây nhà. Không bao giờ. Và nền tảng của cuộc sống là ký ức”[13]. Điều này làm nổi bật rằng ký ức không phải là một sự hồi tưởng thụ động về quá khứ, mà là một năng lượng tích cực, có khả năng kiến tạo, không thể thiếu cho sự tồn tại và phát triển của con người và xã hội. Người cao tuổi được ví như "những mảnh bánh quý giá còn sót lại trên bàn tiệc cuộc đời, có thể nuôi dưỡng chúng ta bằng một hương thơm mà chúng ta đã mất, ‘hương thơm của lòng thương xót và ký ức’”[14].
Đức cố Giáo Hoàng Francis cảnh báo rằng: “Một dân tộc không lắng nghe ông bà là một dân tộc chết”[15]. Ông bà không chỉ là người kể chuyện mà còn là “sự khôn ngoan của gia đình, họ là sự khôn ngoan của một dân tộc”, mang lại sự hiểu biết sâu sắc về cuộc sống và giá trị. Điều này thách thức xu hướng hiện đại là bỏ qua quá khứ để chạy theo sự mới lạ và thỏa mãn tức thì, một lối tiếp cận vốn dĩ không ổn định, không bền vững và cuối cùng dẫn đến sự suy tàn của xã hội. Một xã hội bỏ bê ký ức của những người lớn tuổi không chỉ bị định mệnh lặp lại những sai lầm trong quá khứ, mà còn có nguy cơ đánh mất bản sắc tập thể, sự khôn ngoan và khả năng đạt được tiến bộ thực sự.
Mối tương quan giữa những cụ già và người trẻ là một "giao ước" thiêng liêng và cần thiết. Người trẻ có thể tiếp nhận những giấc mơ của người cao tuổi và biến chúng thành hiện thực. Những “giấc mơ về công lý, hòa bình, đoàn kết” của người cao tuổi không phải là những ảo tưởng xa vời, mà là những khát vọng sâu sắc, được đúc kết từ kinh nghiệm sống. Những giấc mơ này có thể "giúp những người trẻ của chúng ta có những tầm nhìn mới; bằng cách này, cùng nhau, chúng ta có thể xây dựng tương lai".[16]
Mối liên hệ giữa “giấc mơ của người già” và “tầm nhìn của người trẻ” là một sự trao đổi mang tính hiệp lực, sống động và cần thiết. “Giấc mơ” của người cao tuổi không chỉ là những tưởng tượng mà là những khát vọng sâu sắc về một thế giới tốt đẹp hơn, được hình thành từ kinh nghiệm sống và thường là chiều sâu tâm linh. Với bề dày kinh nghiệm của mình, giấc mơ người cao tuổi có thể giúp người trẻ tìm được hướng đi đúng đắn trong cuộc đời. Khi được chia sẻ và nuôi dưỡng, những giấc mơ này cung cấp một kim chỉ nam đạo đức, một tầm nhìn dài hạn và một khuôn khổ khát vọng cho “tầm nhìn” của người trẻ, ngăn chặn tình trạng lý tưởng tuổi trẻ trở nên hời hợt hoặc vô định. Với chiều hướng đó, người già trở thành “những ngôn sứ chống lại điều xấu”, chia sẻ kinh nghiệm để cảnh báo người trẻ tránh những con đường sai lầm, những cạm bẫy của một thế giới vô tâm[17]. Đồng thời, ở một khía cạnh khác, “tầm nhìn” của người trẻ mang lại sự thể hiện cụ thể, sức sống mới và sự thực hiện thực tế cho những giấc mơ của người lớn tuổi, ngăn chặn những giấc mơ đó trở nên trì trệ hoặc bị lãng quên. Sự năng động này rất quan trọng cho sự tiến bộ của xã hội, đảm bảo rằng sự phát triển không chỉ mang tính công nghệ mà còn nhân văn và công bằng.
Ông bà, điểm nối kết các thành viên trong đại gia đình
Ông bà được coi là “sự kết nối giữa các thế hệ khi chuyển trao kinh nghiệm sống và kinh nghiệm đức tin cho thế hệ trẻ”[18]. Vai trò này không chỉ giới hạn trong việc truyền đạt kiến thức mà còn là cầu nối sống động, duy trì sự liên tục và bản sắc của gia đình. Người cao tuổi như “nền tảng vững chắc” mà trên đó những “viên đá mới” (thế hệ trẻ) có thể đặt để cùng nhau xây dựng một “công trình thiêng liêng”[19]. Điều này nhấn mạnh vai trò nền tảng, không thể thiếu của ông bà trong cấu trúc gia đình và Giáo hội, đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững. Sự hiện diện và vai trò của ông bà giúp chống lại ảo tưởng cá nhân chủ nghĩa, nhắc nhở mọi người về sự phụ thuộc lẫn nhau và tầm quan trọng của các mối quan hệ xã hội[20]. Gia đình là một hình ảnh thu nhỏ của một xã hội nhân văn, huynh đệ và phụ thuộc.
Đức cố Giáo Hoàng Francis kịch liệt phản đối “xung đột liên thế hệ” (intergenerational conflict), gọi đó là “một sự giả dối và là trái độc của một nền văn hóa xung đột”[21]. Ngài nhấn mạnh rằng “điều quan trọng là sự hiệp nhất của các lứa tuổi khác nhau trong cuộc sống, đó là điểm tham chiếu thực sự để hiểu và đánh giá toàn bộ cuộc sống con người”. Đối thoại giữa người trẻ và người già được coi là “một kho báu cần được gìn giữ và củng cố”. Đối thoại là mạch sống của sự hiệp nhất gia đình. Điều này ngụ ý rằng việc thúc đẩy các mối quan hệ đối thoại và giao ước là rất quan trọng đối với sức sống tinh thần và xã hội của cả gia đình và Giáo hội. Nó cung cấp một bản thiết kế cho một hệ sinh thái thực sự nhân văn, nơi các thế hệ phụ thuộc lẫn nhau, hỗ trợ lẫn nhau và cùng nhau đóng góp vào một tương lai bắt nguồn từ tình yêu và tình liên đới.
Ông bà, cơ hội để con cháu luyện tập lòng biết ơn và là nơi dạy các thế hệ sau về đạo hiếu
Ông bà không chỉ là những người nhận được sự quan tâm mà còn là những người tạo cơ hội quý báu cho con cháu thể hiện lòng biết ơn và thực hành đạo hiếu, đồng thời là nơi truyền dạy những giá trị quan trọng này cho các thế hệ tương lai. Giáo hội kêu gọi “tôn kính cha mẹ” và “tôn kính người cao tuổi”. Sự tôn kính này không chỉ là việc đáp ứng nhu cầu vật chất mà còn là “tôn kính họ - làm cho họ có phẩm giá - bằng tình yêu, sự gần gũi và lắng nghe”[22]. Đây là một sự “trả lại tình yêu” mà chúng ta đã nhận được.
“Trẻ em nợ cha mẹ sự tôn trọng (đạo hiếu), lòng biết ơn, sự vâng lời và tuân phục”[23]. Con cái trưởng thành có trách nhiệm hỗ trợ cha mẹ về vật chất và tinh thần khi họ gặp khó khăn, bệnh tật, cô đơn hoặc tuổi già. Đức cố Giáo hoàng Francis đặc biệt khuyến khích cha mẹ: “Xin hãy đưa con cái, trẻ nhỏ, trẻ em gần gũi với người cao tuổi, luôn luôn đưa chúng gần gũi hơn”. Ngay cả khi người cao tuổi ốm yếu hoặc mất trí nhớ, vẫn phải đưa trẻ đến gần họ để chúng biết rằng “đây là máu thịt của chúng ta, đây là điều đã giúp chúng ta có mặt ở đây”. Điều này dạy trẻ em về nguồn cội và sự liên tục của cuộc sống.
Đức cố Giáo Hoàng Francis đã đặt ra những câu hỏi mang tính chất tự vấn sâu sắc: “Bạn đã thăm ông bà, người thân cao tuổi, những người già trong phố của bạn chưa? Bạn đã lắng nghe họ chưa? Bạn đã dành thời gian cho họ chưa?”[24]. Ngài cam đoan rằng “bằng cách ở gần người cao tuổi và công nhận vai trò độc đáo của họ trong gia đình, xã hội và Giáo hội, chúng ta sẽ nhận được nhiều món quà, nhiều ân sủng, nhiều phúc lành”[25]. Điều này thiết lập một mối quan hệ qua lại rõ ràng: hành động chăm sóc, tôn kính và dành thời gian cho người cao tuổi không phải là một sự hy sinh hay nghĩa vụ một chiều, mà là một nguồn làm giàu tinh thần, tình cảm và hiện sinh sâu sắc cho thế hệ trẻ. Những hành động yêu thương và tôn trọng đối với người lớn tuổi sẽ mở ra những ân huệ thiêng liêng.
“Tôn kính cha mẹ và người cao tuổi là công nhận phẩm giá mà họ có”[26]. Phẩm giá này không suy giảm theo tuổi tác hay tình trạng sức khỏe, mà là một giá trị cố hữu của mỗi con người. Điều này nâng lòng hiếu thảo từ một nghĩa vụ đạo đức cá nhân đơn thuần lên thành một mệnh lệnh xã hội, một “cuộc cách mạng văn hóa”[27]. Nó không chỉ đơn thuần là “tử tế” với người lớn tuổi, mà là việc định hình lại cơ bản cách các thế hệ trẻ được giáo dục về cuộc sống, phẩm giá, sự phụ thuộc lẫn nhau và sự liên tục của kinh nghiệm con người. Một xã hội không tôn vinh những người lớn tuổi sẽ làm suy yếu nền tảng đạo đức và gây nguy hiểm cho tương lai của thế hệ trẻ. Vì thế, việc thúc đẩy lòng hiếu thảo là một khoản đầu tư quan trọng vào sức khỏe đạo đức, sự gắn kết xã hội và sự thịnh vượng lâu dài của một quốc gia. Đó là con đường để vun đắp một xã hội nhân ái và công bằng hơn.
Đức cố Giáo Hoàng Francis liên tục kêu gọi “đừng bỏ rơi họ”[28]. Ngài nhận định rằng sự cô đơn và bị bỏ rơi là “người bạn đồng hành ảm đạm” của người cao tuổi trong xã hội hiện đại. Ngài khuyến khích “dành thời gian cho những người đang nản lòng và không còn hy vọng vào khả năng có một tương lai khác”[29]. Lời kêu gọi của Đức Thánh Cha là một lời mời gọi hành động cụ thể và sâu sắc: “Hãy bảo vệ họ, để không có gì trong cuộc sống và ước mơ của họ bị mất đi”. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi trong thái độ và hành vi của chúng ta đối với người cao tuổi.
Tạm kết
Năm nay, sứ điệp của Đức Giáo Hoàng Lêô XIV cho Ngày Thế giới Ông bà và Người cao tuổi lần thứ năm vào năm 2025 với chủ đề "Phúc cho những ai không đánh mất hy vọng" (Hc 14,2) mang một ý nghĩa sâu sắc và nhiều chiều. Chủ đề này được trích từ sách Huấn ca (Sirach), nhấn mạnh rằng hy vọng là một nguồn vui bất tận, không phụ thuộc vào tuổi tác. Trong bối cảnh Năm Thánh Hy vọng 2025, sứ điệp này càng trở nên ý nghĩa, mời gọi mọi người, đặc biệt là người cao tuổi, sống trong niềm hy vọng vào Thiên Chúa.[30] Đức Giáo Hoàng Lêô XIV khẳng định rằng trong mắt Thiên Chúa, tuổi già là một thời gian của phước lành và ân sủng. Điều này thách thức quan niệm tiêu cực về tuổi già như một giai đoạn suy yếu hay gánh nặng, thay vào đó, đề cao giá trị và ý nghĩa của nó.[31] Ngoài ra, sứ điệp nhấn mạnh rằng chính người cao tuổi là những chứng nhân đầu tiên của hy vọng. Kinh nghiệm sống lâu năm của họ, những thử thách đã vượt qua, và niềm tin kiên định vào Chúa đã tôi luyện hy vọng của họ, biến nó thành nguồn vui và sự tin cậy mới mẻ.[32] Cuối cùng, sứ điệp kêu gọi mỗi giáo xứ, giáo họ, hay các đoàn hội trở thành "nhân vật chính trong một 'cuộc cách mạng' của lòng biết ơn và sự quan tâm." Điều này có thể được thực hiện thông qua việc thăm viếng người cao tuổi thường xuyên, tạo ra các mạng lưới hỗ trợ và cầu nguyện cho họ, cũng như xây dựng các mối quan hệ có thể phục hồi hy vọng và phẩm giá cho những người cảm thấy bị lãng quên trong thế giới hôm nay.

[1] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the first world day for grandparents and the elderly, (25 July 2021). At the Holy See. https://www.vatican.va/content/francesco/en/messages/nonni/documents/20210531-messaggio-nonni-anziani.html

[2] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the second world day for grandparents and the elderly (24 July 2022). At the Holy See. https://www.vatican.va/content/francesco/en/messages/nonni/documents/20220503-messaggio-nonni-anziani.html

[3] Leo XIV, Message of the Holy Father for the 5th world day for grandparents and the elderly 2025 (27 July 2025). At the Holy See. https://www.vatican.va/content/leo-xiv/en/messages/grandparents/documents/20250626-messaggio-nonni-anziani.html

[4] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the second world day for grandparents and the elderly.

[5] Nt.

[6] Nt.

[7] Nt.

[8] Nt.

[9] Nt.

[10] Nt.

[11] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the third world day for grandparents and the elderly, (23 July 2023). At the Holy See. https://www.vatican.va/content/francesco/en/messages/nonni/documents/20230531-messaggio-nonni-anziani.html

[12] Anna Ngọc Diệp, Sáu ý tưởng khích lệ người cao tuổi của Đức Thánh Cha Phanxicô (TGP Sài Gòn, July 20, 2023), https://tgpsaigon.net/bai-viet/sau-y-tuong-khich-le-nguoi-cao-tuoi-cua-duc-thanh-cha-phanxico-69385

[13] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the first world day for grandparents and the elderly.

[14] Nt.

[15] Francis, I am with you always: World Day for Grandparents and the elderly, (Laitty Family Life, 3), https://www.laityfamilylife.va/content/dam/laityfamilylife/Anziani/KitPastorale/EN/EN_Le%20parole%20di%20Papa%20Francesco.pdf

[16] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the first World Day for grandparents and the elderly.

[17] Ngọc Diệp, Sáu ý tưởng khích lệ người cao tuổi của Đức Thánh Cha Phanxicô.

[18] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the third World Day for grandparents and the elderly.

[19] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the fourth World Day for grandparents and the elderly.

[20] Nt.

[21] Nt.

[22] Francis, Cherish the Elderly, Do Not Leave Them Alone (Global Catholic Network, 22 April 2022), 9. https://www.ewtn.com/catholicism/library/cherish-the-elderly-do-not-leave-them-alone-23702

[23] Leon Suprenant, Catechesis on the Fourth Commandment (A blog of the Archdiocese of Kansas City in Kansas), https://archkckblog.wordpress.com/2012/11/19/catechesis-on-the-fourth-commandment/

[24] Francis, World Day for grandparents and the elderly - Holy mass: Homily of His Holiness Pope Francis, (Sunday, 25 July 2021).

[25] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the fourth World Day for grandparents and the elderly.

[26] Francisco Otamendi, Custodianship of the elderly, a "matter of honor," says Pope Francis (Omnes, April 20, 2022), https://www.omnesmag.com/en/news/guarding-the-elderly-a-question-of-honor-senala-francisco/

[27] Otamendi, Custodianship of the elderly.

[28] Francis, Message of His holiness Pope Francis for the third World Day for grandparents and the elderly.

[29] Francis, Cherish the Elderly, Do Not Leave Them Alone.

[30] Leo XIV, Message of the Holy Father for the 5th world day for grandparents and the elderly 2025.

[31] Almudena Martínez -Bordiú, Pope Leo XIV urges hope and care for elderly on World Day for Grandparents (Catholic News Agency, July 10, 2025), https://www.catholicnewsagency.com/news/265301/pope-leo-xiv-urges-hope-and-care-for-elderly-on-world-day-for-grandparents

[32] Martínez -Bordiú, Pope Leo XIV urges hope and care for elderly on World Day for Grandparents.

Tác giả: Hanh Nguyễn