Tết Đoan Ngọ theo dòng chảy thời gian

Chủ nhật - 01/06/2025 06:07 140

Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là Tết giết sâu bọ, là một trong những ngày lễ truyền thống lâu đời và giàu ý nghĩa văn hóa của người Việt Nam. Diễn ra vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm, Tết Đoan Ngọ không chỉ là thời điểm đặc biệt đánh dấu bước chuyển mùa quan trọng trong năm mà còn là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, tri ân trời đất và chăm lo sức khỏe thể chất – tinh thần. Trong nhịp sống hiện đại hôm nay, Tết Đoan Ngọ vẫn giữ được vị trí riêng biệt, như một mảnh ghép không thể thiếu của hồn dân tộc.

Từ thời xa xưa, người Việt vốn sống gắn bó mật thiết với thiên nhiên, với chu kỳ mùa màng, cây cối. Tết Đoan Ngọ xuất hiện đúng vào thời điểm giao mùa: tiết trời đang từ xuân chuyển sang hạ. Đây là lúc âm dương giao thoa mạnh mẽ, sâu bọ sinh sôi, dịch bệnh dễ phát sinh, và con người dễ bị ảnh hưởng về sức khỏe. Vì thế, người xưa xem đây là dịp quan trọng để "trừ sâu bọ" – nghĩa là xua đi tà khí, làm sạch cơ thể, điều hòa khí huyết và cầu mong sức khỏe. Lễ cúng Tết Đoan Ngọ được thực hiện vào đúng giờ Ngọ (tức từ 11 giờ đến 13 giờ trưa), thời điểm dương khí lên cao nhất trong ngày.

50246fa909f2780871115 n

Một trong những nét đặc trưng và được gìn giữ qua bao đời của Tết Đoan Ngọ là các món ăn truyền thống. Đầu tiên phải kể đến món rượu nếp – loại rượu được làm từ nếp cái hoa vàng nấu chín rồi ủ men. Người xưa tin rằng ăn rượu nếp vào sáng mồng 5 tháng 5 sẽ tiêu diệt các loại ký sinh trùng trong cơ thể. Trẻ em thường được ăn vài thìa rượu nếp để “giết sâu bọ”, còn người lớn thì uống kèm chút rượu để tăng tính hiệu quả. Bên cạnh rượu nếp là bánh ú tro – thứ bánh nhỏ nhắn nhưng mang đậm tính dân dã, được gói bằng lá dong hoặc lá tre, bên trong là nếp ngâm nước tro bếp – có màu vàng trong, vị thanh nhẹ và rất tốt cho tiêu hóa.

Ngoài ra, trái cây cũng là phần không thể thiếu trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ. Người Việt chọn các loại quả có vị chua, nóng, hoặc có tính thanh để cân bằng cơ thể và “đuổi sâu bọ” như mận, vải, dưa hấu, xoài, thơm. Mỗi loại trái cây không chỉ mang hương vị đặc trưng của mùa hè mà còn tượng trưng cho sự sum vầy, tròn đầy, và lời cầu chúc cho một mùa màng tươi tốt, cuộc sống an lành.

500769502 70s19876346889563424 n

Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp chăm sóc sức khỏe thể chất mà còn là dịp làm mới tâm hồn, giữ gìn đạo hiếu và kết nối cộng đồng. Các gia đình thường quây quần bên nhau, cùng ăn mâm cơm ngày Tết, cùng chia sẻ món bánh, ly rượu, nhắc lại những câu chuyện cũ, những bài thuốc dân gian và những tục lệ đã theo suốt bao thế hệ. Người lớn dạy trẻ con cách ăn rượu nếp, cách gói bánh ú, cách nhận biết vị thuốc trong thiên nhiên – đó chính là cách mà tri thức dân gian được truyền thừa qua đời sống gia đình.

Bên cạnh khía cạnh ẩm thực và sức khỏe, Tết Đoan Ngọ còn chứa đựng yếu tố tâm linh rất sâu sắc. Mâm cúng tổ tiên vào sáng sớm mồng 5 tháng 5 thể hiện lòng hiếu kính, sự nhớ ơn người đã khuất và lời khấn nguyện cho gia đạo bình an, mùa màng bội thu. Tại nhiều vùng quê, người ta còn treo bùa ngũ sắc, dán bùa trừ tà, đeo túi thơm, xông nhà bằng lá thuốc để xua đuổi khí xấu và đón vận may. Những tập tục ấy, tuy giản dị, nhưng thấm đượm tinh thần sống hài hòa với vũ trụ, thiên nhiên và tổ tiên.

Tết Đoan Ngọ của người Việt có những điểm tương đồng với Tết Đoan Ngọ của Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản, nhưng vẫn mang màu sắc rất riêng. Nếu ở Trung Hoa, người dân tưởng nhớ nhà thơ Khuất Nguyên qua tục đua thuyền rồng, thì người Việt lại hướng về thiên nhiên, tổ tiên và sự thanh lọc cơ thể. Điều đó cho thấy sức sống độc lập và linh hoạt của văn hóa Việt – biết tiếp nhận, nhưng cũng biết biến hóa để phù hợp với bản sắc dân tộc.

500769502 703615202284296 5619876346889563424 n

500769502 703615202284296 5619876346889563424 n

Ngày nay, trong nhịp sống hiện đại, Tết Đoan Ngọ không còn được tổ chức long trọng như Tết Nguyên Đán, nhưng vẫn được nhiều gia đình trân trọng giữ gìn. Đó có thể chỉ là một bữa cơm giản dị với rượu nếp, vài trái mận đầu mùa và một nén nhang dâng lên bàn thờ tổ tiên, nhưng đủ để khơi dậy cả một không gian ký ức. Trong những hành động tưởng chừng nhỏ nhặt ấy là cả một quá trình kết nối, giữ gìn và tiếp nối văn hóa.

Đối với người trẻ hôm nay, Tết Đoan Ngọ có thể là dịp để quay về với gia đình, hỏi lại những điều từng bị lãng quên: tại sao lại ăn rượu nếp vào ngày này, tại sao lại gói bánh ú, tại sao lại treo túi thơm? Câu trả lời không chỉ nằm trong sách vở, mà nằm trong ánh mắt của bà, trong đôi tay của mẹ, trong không gian bếp thân thuộc mà bao đời đã đi qua. Mỗi câu chuyện được kể lại là một hạt mầm văn hóa được gieo vào lòng thế hệ kế tiếp.

502638364 703614998950983 3663001827346292007 n

502638364 703614998950983 3663001827346292007 n

Tết Đoan Ngọ không phải là một ngày lễ lớn theo lịch chính thống, nhưng lại là một phần máu thịt của đời sống văn hóa Việt. Nó không ồn ào, không rực rỡ, nhưng bền bỉ và sâu sắc. Như chính cách người Việt sống: mộc mạc nhưng thâm trầm, giản dị nhưng nhiều tầng ý nghĩa. Mồng 5 tháng 5 hàng năm vì thế không chỉ là một ngày Tết – mà là một dịp để con người trở về với thiên nhiên, với cội nguồn, và với chính mình.

Giữa dòng chảy thời gian luôn cuốn trôi mọi thứ, những giá trị văn hóa như Tết Đoan Ngọ chính là những bến đỗ để ta dừng lại, lắng nghe tiếng gọi từ bên trong, và nhận ra rằng: dù cuộc sống có thay đổi bao nhiêu, thì vẫn còn đó những điều thiêng liêng cần được gìn giữ. Đó là hương rượu nếp dịu nhẹ buổi sớm mai. Là cái ngọt ngào của quả vải đầu mùa. Là ánh lửa bập bùng nơi bếp củi nhà quê. Là những bàn tay nâng niu từng chiếc bánh ú nhỏ xinh. Và là tình cảm sâu nặng trong câu chúc bình an gửi đến nhau.

Tết Đoan Ngọ – dù mộc mạc – vẫn là lời nhắc nhở dịu dàng rằng: ta là ai, ta từ đâu đến, và ta cần gì để sống một cuộc đời trọn vẹn trong căn cốt văn hóa Việt Nam mình.

Tác giả: Lm. Anmai CSsR