Tại sao CN Vô thần lại được dạy ở ĐH Công giáo?

Thứ hai - 22/04/2024 02:27 1222

438039641 1787672538311308 4738837464876964560 n 1

Mùa thu vừa qua, tôi đã giảng dạy khóa học về chủ nghĩa vô thần lần thứ hai. Khóa học được đón nhận nồng nhiệt vào mùa xuân trước. Đây là lần đầu tiên một khóa học về chủ nghĩa vô thần được cung cấp tại Đại học Georgetown. Vì vậy, tôi đã quyết định giảng dạy lại. Vậy tại sao lại cung cấp một khóa học về chủ nghĩa vô thần tại một trường Công giáo? Nhiều người tham gia khóa học tự nhận là người vô thần, nhưng có một số là người Công giáo muốn tìm hiểu thêm, trong khi những người khác đang vật lộn với niềm tin của họ. Khóa học, hóa ra lại là một loạt những điều bất ngờ cho tất cả mọi người.

Điều bất ngờ đầu tiên là chủ nghĩa vô thần chưa bao giờ đơn thuần chỉ là chủ nghĩa vô thần. Nghĩa là, nó không bao giờ đơn giản chỉ là sự phủ nhận sự tồn tại của Chúa Trời trong tâm trí của một người. Những người bác bỏ các vị thần, từ thời cổ đại đến thời hiện đại, đã làm như vậy bởi vì những người cầm quyền khiến cho các vị thần dường như đứng về phía họ. Chủ nghĩa vô thần được định nghĩa như sự phủ nhận các vị thần của nhà nước xuất hiện trong trường hợp của Socrates cũng như trong trường hợp của những nhà tư tưởng Khai sáng đã bác bỏ Chúa Trời vì Chúa Trời dường như ủng hộ chế độ chuyên quyền ở châu Âu thế kỷ thứ mười tám khi mọi người đang mong muốn các hình thức cai trị cộng hòa.

Một điều bất ngờ khác đến khi chúng ta chuyển sang Chủ nghĩa Vô thần của Người Da Đen (Black Atheism). Ban đầu, sinh viên cho rằng chủ nghĩa vô thần thúc đẩy các giá trị tiến bộ, nhưng họ nhận ra rằng, điều đó không hoàn toàn chính xác. Chủ nghĩa vô thần “chủ đạo” ngày nay thiên về những mối quan tâm của nam giới da trắng hơn các nhóm khác. Loại bỏ Chúa Trời không nhất thiết loại bỏ thái độ phân biệt chủng tộc và phân biệt giới tính.

Điều khiến sinh viên kinh ngạc nhất là khi họ chuyển sang các khía cạnh giống như tôn giáo của chủ nghĩa vô thần. Ban đầu, họ cho rằng chủ nghĩa vô thần đồng nghĩa với khoa học, nhưng không còn đúng nữa, nếu từng đúng, rằng những người vô thần hoàn toàn sống theo các nguyên tắc của chủ nghĩa duy vật khoa học, ý tưởng cho rằng sự tồn tại hoàn toàn là vật chất và do đó khoa học là tất cả những gì cần thiết để giải thích nó. Hóa ra, dữ liệu cho thấy, một tỉ lệ đáng kể những người vô thần, tin vào những thực thể siêu nhiên, chẳng hạn như ma và linh hồn của những người thân đã khuất. Một số người tìm đến chiêm tinh học và các phương pháp phi kinh nghiệm khác để khám phá những bí mật của cuộc sống. Nhiều người vô thần trải nghiệm thiên nhiên như một thứ có những chiều kích phi vật chất nằm ngoài phạm vi phân tích khoa học.

Trong số các khía cạnh giống như tôn giáo của chủ nghĩa vô thần, điều sinh viên thấy thách thức nhất là thực tế những người vô thần hướng đến thần thoại để tìm ý nghĩa, đặc biệt là thần thoại về tiến bộ đạo đức. Thần thoại là một câu chuyện giúp chúng ta hiểu được những hành động và lòng mộ đạo của mình. Tại sao đặt người khác lên trước, cống hiến bản thân cho một mục tiêu, hay quan tâm đến học sinh của mình nếu chúng ta không thể nhìn thấy ý nghĩa trong việc làm đó? Tất cả chúng ta đều mong muốn được trấn an về mặt cảm xúc rằng những gì chúng ta làm đều có ý nghĩa.

Những người vô thần thường tìm thấy sự yên tâm đó trong ý tưởng về tiến bộ đạo đức, giống như những người hữu thần tìm thấy nó trong sự quan phòng của thần thánh, nhưng cái trước đây không dựa trên bằng chứng hơn cái sau. Loạt các cuộc diệt chủng trong thế kỷ 20 khiến cho việc kết luận rằng thời đại của chúng ta vượt trội về mặt đạo đức so với thời Thập Tự Chinh, chẳng hạn, trở nên khó khăn. Tiến bộ khoa học và công nghệ là một chuyện, tiến bộ đạo đức lại là chuyện khác. Những người vô thần, giống như những người Ki tô giáo, sống theo những chân lý truyền cảm hứng về mặt đạo đức ngay cả khi chúng không thể được chứng minh trong phòng thí nghiệm.

Những người vô thần cũng tìm kiếm cộng đồng đạo đức như một nơi để tham gia với những người khác về các câu hỏi về điều thiện và tham gia vào các nghi lễ nuôi dưỡng sự siêu việt. Burning Man ở Black Rock Desert chỉ là ví dụ kịch tính nhất về nghi lễ nuôi dưỡng sự siêu việt thân thiện với người vô thần. Có vẻ như những người vô thần đã bác bỏ tôn giáo chỉ để tái tạo nó ở khắp mọi nơi. Liệu chúng ta có cần suy nghĩ lại về chủ nghĩa vô thần? Trong hai thập kỷ qua, tất cả các loại sách đã xuất hiện, nói về những nhu cầu của người vô thần vượt ra ngoài khoa học - những cuốn sách về tinh thần vô thần và thậm chí cả về tôn giáo dành cho người vô thần.
Cuốn sách "Tâm linh cho Người Vô Thần" của Michael McGhee kêu gọi việc cầu nguyện vô thần như một cách để những người không theo tôn giáo, bao gồm cả người vô thần, nuôi dưỡng các đức tính như lòng trắc ẩn yêu thương, những đức tính gợi nhớ đến những gì được biết đến trong Kitô giáo là các đức tính đối thần. Nếu cuộc sống của những người vô thần có những khía cạnh giống như tôn giáo, thì người Ki tô giáo nên nhìn nhận họ như thế nào? Đây chính là cú sốc lớn nhất đối với sinh viên của tôi. Ban đầu, họ cho rằng Giáo hội coi những người vô thần là nằm ngoài phạm vi tôn giáo. Chắc chắn, một số Kitô hữu tin rằng những người vô thần không có giá trị trong mắt Chúa, nhưng quan điểm đó thực sự không phù hợp với truyền thống.

Chúng ta bắt đầu với tuyên bố của Đức Giáo hoàng Phanxicô trong lá thư năm 2013 gửi cho Eugenio Scalfari, người vô thần sáng lập tờ La Repubblica. Đức Giáo hoàng nói rằng không có gì nằm ngoài phạm vi chăm sóc của Chúa - đó là điều cơ bản. Tuy nhiên, sinh viên của tôi vẫn thắc mắc, làm thế nào những người vô thần nhận được lòng thương xót của Chúa nếu họ không tin vào Chúa? Tuyên bố của Giáo hoàng ngầm cho thấy, đức tin thể hiện qua những gì một người làm nhiều như qua những gì họ nói mình tin.

Trong lá thư năm 2013, ngài nhấn mạnh đến lương tâm; tất cả mọi người đều có, nhưng tôi nói với sinh viên của mình, chúng ta phải chính xác trong việc chúng ta hiểu thuật ngữ này như thế nào. Giáo lý của Giáo hội không coi lương tâm là một phương thức tự thể hiện, như nhiều người ngày nay quan niệm, mà là một luật lệ mà Chúa đã đặt vào sâu thẳm tâm hồn và hướng tất cả chúng ta đến những chân lý đạo đức khách quan. Ý tưởng này có nền tảng Kinh Thánh trong chương thứ hai của Thư Rô-ma của Phao-lô.

Theo quan điểm này, những người vô thần, khi họ thành tâm lắng nghe tiếng nói lương tâm của mình, thì đang đáp lại ý chí thần thánh. Như vậy, theo một số phương diện, họ đang hướng đến Vương quốc của Thiên Chúa. Bất chấp những khác biệt quan trọng, họ không thể bị coi là những người xa lạ với Giáo hội. Nhưng có một số sinh viên luôn luôn phản bác lại quan điểm này. Vậy thì ý nghĩa của tôn giáo là gì nếu bản chất của chính bạn có thể hướng bạn đến Vương quốc của Thiên Chúa?

Đây mới chính là vấn đề cốt lõi: đối với tất cả sinh viên của tôi, thật khó để họ nhận ra rằng tôn giáo không phải là "một thứ gì đó" tồn tại giữa bốn bức tường của nhà thờ. Chắc chắn, những người Ki tô giáo coi ân sủng, hướng đến Thánh Thần của Chúa Kitô như là vị thiên Chúa của cuộc đời mình, là độc nhất, nhưng như các học giả như Nancy T. Ammerman tại Đại học Boston lập luận, tôn giáo được nhìn nhận tốt hơn như một câu chuyện mang lại ý nghĩa cho cuộc sống của một người trong xã hội vượt ra ngoài "ranh giới chính thức của tôn giáo".

Theo nghĩa này, tất cả chúng ta đều có tôn giáo. Các chế độ tập luyện như SoulCycle và CrossFit, đề cao sự hoàn hảo của cơ thể như là điều làm cho cuộc sống viên mãn, hoạt động như một câu chuyện tôn giáo. Tương tự như vậy, quốc gia của chúng ta cũng vậy, coi tự do đồng nghĩa với sự ưu ái của thần thánh, tức là mục đích và ý nghĩa chính của cuộc sống. Do đó, những người vô thần và Ki tô giáo có thể cùng nhau thực hiện thần học. Tôi nói với sinh viên của mình, điểm khởi đầu là những câu chuyện mang lại ý nghĩa cho cuộc sống của mọi người. Người vô thần và Ki tô giáo có thể thấy rằng, theo "thần học" thì việc coi sự hoàn hảo của cơ thể là điều làm cho cuộc sống viên mãn là không hợp lý, hoặc thứ biện minh cho chúng ta không phải là sự tự do của chúng ta mà là những gì chúng ta làm với nó.

Tất nhiên, tôn giáo bây giờ là một vấn đề phe phái. Là người Cộng hòa nghĩa là bạn theo đạo Ki tô, là người Dân chủ nghĩa là bạn không thể theo đạo Ki tô, phải không? Theo văn hóa của chúng ta, những người vô thần và Ki tô giáo tồn tại trong những phe phái riêng biệt, một trạng thái thù địch hiện sinh dai dẳng, nhưng sự thật cần được nói ra, nhị phân vô thần-tôn giáo đã bắt đầu tan rã, và sinh viên của tôi hiểu điều đó.

Ví dụ, ý tưởng Giáo hội không lên án những người vô thần ban đầu là một đòn giáng mạnh vào những phạm trù cấu thành tư duy của sinh viên tôi, nhưng sau khi vượt qua cú sốc, họ nhận thấy những khả năng. Ví dụ, sinh viên của tôi, trong khi họ bác bỏ khái niệm về bản chất con người, vì theo quan điểm của họ, nó biện minh cho ý tưởng về những vai trò cố định trong xã hội (phụ nữ trong bếp, đàn ông nắm quyền), họ thích ý tưởng về lương tâm như một thứ mà tất cả đều có và thúc giục tất cả chúng ta nuôi dưỡng mối dây bác ái với người khác và mong muốn điều tốt đẹp cho họ như mong muốn cho chính mình.

Thuật ngữ mà Giáo hội đã sử dụng từ lâu cho ý tưởng này, tôi nói với họ, là benevolentia (lòng nhân từ). Một sinh viên hiểu được vấn đề: cần phải có một cuộc đối thoại. Người vô thần và Ki tô giáo có thể cùng nhau thảo luận về ý nghĩa của bản chất con người của chúng ta, nếu nó không liên quan đến các vai trò cố định, và vượt ra ngoài chính trị căn tính ngày nay khiến chúng ta có vẻ như không có điểm chung về mặt đạo đức.

Những người vô thần có muốn những gì Giáo hội đã dạy từ lâu không? Đây có phải là sự chiếm đoạt tôn giáo của những người theo chủ nghĩa thế tục không? Chúng ta đang ở thời điểm chuyển giao của quốc gia. Chiến tranh Lạnh, vốn đã tận dụng di sản Do Thái - Ki tô giáo cho căn tính và sứ mệnh quốc gia của chúng ta, đã kết thúc cách đây vài thập kỷ. Quốc kỳ và Kinh Thánh không còn tự động đi kèm với nhau nữa. Nhiều người không coi quốc tịch của họ theo tôn giáo nhưng coi mình là những sinh vật có tinh thần và đạo đức. Việc phi tôn giáo hóa tôn giáo này, tức là tách tôn giáo khỏi mục đích nhà nước với sự kết thúc của Chiến tranh Lạnh, là một điều tốt cho những người Ki tô giáo, nhưng thời đại của chúng ta là một thời đại chia rẽ, và việc khiến quốc gia dường như bị chia cắt bởi tôn giáo là điều hữu ích cho giới truyền thông và các chính trị gia.

Chắc chắn, một số Ki tô hữu vui mừng nghĩ rằng những người vô thần là vô đạo đức, và một số người vô thần thì vui mừng nghĩ rằng những người Ki tô giáo là không có lý trí. Thách thức lớn hơn là sự thờ ơ tôn giáo, không giống như chủ nghĩa vô thần. Những người vô thần có ý thức về quan điểm tôn giáo của họ, nhận thức về thần học và được điều chỉnh về mặt đạo đức. Ngược lại, sự thờ ơ tôn giáo là sản phẩm phụ của một thế giới quan hiện đại hóa cho rằng nhà nước sẽ cứu rỗi chúng ta. Nó sẽ chăm sóc chúng ta, đưa ra các quyết định dựa trên khoa học để điều tiết thị trường và đảm bảo sự thịnh vượng cho tất cả mọi người.

Mặc dù quan điểm cứu thế này về nhà nước đã lỗi thời, nó đã tác động đến việc xói mòn cảm nhận về năng lực đạo đức của chính con người. Một số học giả hiện nay nói về chính trị sinh học: sự sẵn sàng của công dân được coi là những cơ thể đơn thuần do nhà nước quản lý. Dù thế nào đi nữa, thờ ơ tôn giáo được coi tốt hơn không phải là chủ nghĩa vô thần mà là một phần của sự thờ ơ đạo đức rộng hơn, được sinh ra, một cách trớ trêu, bởi tình cảm hiện đại, với khả năng gây ra thiệt hại lâu dài cho sự gắn kết đạo đức của quốc gia.

Điều tôi muốn nhấn mạnh là sự nhị phân vô thần-tôn giáo không còn tồn tại nữa. Chủ nghĩa vô thần, người ta nghĩ, giống như khoa học. Bây giờ chúng ta thấy rằng nó giống như tôn giáo. Nói cách khác, chủ nghĩa vô thần hiện đại của phương Tây là một điều bất thường trong lịch sử tổng thể của chủ nghĩa vô thần. Chủ nghĩa vô thần trong thời cổ đại không đồng nghĩa với chủ nghĩa duy vật khoa học. Đó là một lời kêu gọi cho một cách khác để hiểu thực tế tâm linh của sự tồn tại, thậm chí có thể nói là một lời kêu gọi về ý thức thiêng liêng thực sự hơn so với ý thức ủng hộ hiện trạng.

Chủ nghĩa vô thần ngày nay có quay lại điểm xuất phát không? Nghĩa là, liệu có nên nhìn nhận chủ nghĩa vô thần không chỉ là sự phủ nhận sự tồn tại của một cuộc sống được thông tin về mặt tâm linh và thậm chí là thần thánh, mà còn là một thách thức đối với tôn giáo tồi tệ đang thống trị trong trí tưởng tượng của quốc gia? Christian Smith gọi đó là " Chủ nghĩa duy linh trị liệu đạo đức" - ý tưởng về Chúa như một thực thể riêng biệt, người muốn chúng ta tốt nhưng tồn tại tách biệt khỏi cuộc sống của chúng ta nhưng có thể được cầu khấn khi chúng ta gặp khủng hoảng. Chúa được biến thành một người cha giàu có luôn cung cấp cho con cái.

Có lẽ những người theo đạo nhìn nhận Chúa theo nghĩa này mới thực sự là những người vô thần, không tin vào Chúa mà tin vào những gì không phải Chúa, ít nhất là theo những gì truyền thống Ki tô giáo đã dạy từ lâu. Theo nghĩa này, những người vô thần có vai trò giúp những người theo đạo thanh lọc những gì họ thực sự tin tưởng. Những người vô thần không có kiến thức mới về Chúa để cung cấp, nhưng lịch sử cho thấy, chủ nghĩa vô thần không bao giờ tồn tại tách biệt khỏi tôn giáo mà luôn là một phần của quá trình mà tôn giáo tự vận hành. Chắc chắn, một số người vô thần sẽ khăng khăng rằng chủ nghĩa vô thần là kẻ thù của tôn giáo. Kết thúc câu chuyện.

Tuy nhiên, còn một câu chuyện chân thực hơn cần được kể, và nó đang diễn ra trong lớp học của tôi. Sinh viên của tôi thích thú với ý tưởng về nền tảng chung. Họ có mong muốn sống vượt ra ngoài những hận thù giả tạo của chính trị căn tính, nhưng họ không biết tìm kiếm mô hình nào để hình dung một xã hội đa nguyên có mục đích đạo đức như một tổng thể. Theo ngôn ngữ của Giáo hội, họ muốn hiểu chính xác hơn về cách Chúa hướng con người đến Nước Trời, ngay cả những người không—và có thể sẽ không bao giờ—nhận ra điều đó.

Đức Giáo hoàng Benedict XVI đã tạo ra một không gian đối thoại với những người không tin. Ngài gọi đó là "Sân Người Ngoại." Giáo hội, ở đây, không bỏ qua tính cấp thiết của việc loan báo Tin Mừng, nhưng đang cung cấp một mô hình cho các Kitô hữu gặp gỡ những người vô thần trong sự thừa nhận chung về bản chất con người của chúng ta và mục đích đạo đức đi kèm với nó. Sáng kiến của Giáo hoàng Benedict XVI có giá trị to lớn như một mô hình để cho thấy những giả định về sự chia rẽ hiện sinh trong quốc gia thực sự là ảo tưởng.

Tôi nhìn nhận khóa học của mình theo nghĩa này - như một nơi hòa giải. Chúng tôi không chỉ nghiên cứu chủ nghĩa vô thần như một hiện tượng trên thế giới. Tại một tổ chức Công giáo, chúng tôi đang suy nghĩ về nó theo quan điểm về một mục đích đạo đức mà Giáo hội chia sẻ. Nghiên cứu về chủ nghĩa vô thần có một vị trí quan trọng tại một tổ chức Công giáo, giúp làm nổi bật mong muốn sâu sắc mà tất cả con người cùng chia sẻ về thứ mà Giáo hội biết là Nước Trời.

Tác giả: Duc Trung Vu, CSsR