Ảnh hưởng của thánh Tôma Aquinô trước....

Thứ ba - 11/02/2025 18:11 937

ẢNH HƯỞNG CỦA THÁNH TÔ-MA A-QUI-NÔ
TRƯỚC NHỮNG THÁCH ĐỐ CỦA THẦN HỌC NGÀY NAY

Một cuộc phỏng vấn với Fr. Thomas Joseph White, Tôn sư thần học (Magister in Sacra Theologia)

Cha Thomas Joseph White nhấn mạnh tầm quan trọng của thánh Tô-ma A-qui-nô và truyền thống Tô-ma khi đối diến với những thách thức quan trọng của thần học ngày nay. Cuộc phỏng vấn sau đây do truyền thông của Dòng thực hiện. Cha là Hiệu trưởng của Đại học Giáo hoàng St Thomas Aquinas (The Angelicum) ở Roma. Ngài nhận danh hiệu Tôn sư Thần học của Dòng Anh em Thuyết giáo vào năm 2023.

1 – Việc được Bề trên Tổng quyền trao danh hiệu Tôn sư thần học có ý nghĩa gì đối với cha?

Như tôi biết, danh hiệu Tôn sư thần học do Đức Giáo hoàng Bê-nê-đic-tô XI lập vào năm 1303, và đã có một lịch sử lâu dài và nhiều biến động trong Dòng, được nhiều vĩ nhân góp công. Có lẽ thật hữu ích khi nhận ra sự nối tiếp và kế thừa liên tục này, vốn có thể gợi ra một cảm thức đầy hứa hẹn và hy vọng cho đời sống cộng đoàn của Dòng. Theo hiến pháp hiện nay, danh hiệu Tôn sư thần học được trao cho các anh em để đánh dấu tầm quan trọng của lời cam kết của Dòng Đa Minh đối với thần học hàn lâm, triết học và các ngành liên quan, đặc biệt là khi công việc này đóng góp cho sứ mạng rộng lớn hơn của Giáo hội Công giáo và thiện ích chung của học viện này. Có lẽ về vấn đề này, tôi đã có những đóng góp khiêm tốn, được nhiều người nhìn nhận cho các cuộc thảo luận học thuật về Kitô học và thần học Ba Ngôi, chủ yếu là trong khối sử dụng tiếng Anh. Khi nghĩ về nhiều nhà thần học và triết gia vĩ đại đã được trao vinh dự này trước tôi, bản thân tôi thấy mình không xứng đáng, nhưng tôi rất biết ơn cha Tổng quyền, ban cố vấn của ngài, và các thành viên trong tỉnh dòng của tôi. Tôi coi danh hiệu Tôn sư thần học như một lời kêu gọi cá vị (mà tôi sẽ thất bại nếu không có sự giúp đỡ của Thiên Chúa) tiến đến một tình yêu và sự hiểu biết lớn hơn về Thiên Chúa và một sự phục vụ huynh đệ nhất quán và nhiệt thành hơn dành cho tha nhân.

2 – Là một Tôn sư thần học và một người theo học thuyết Tôma, theo cha, thần học đương đại có đề xuất gì đối với Dòng, Giáo hội và thế giới?

May mắn thay, Dòng có rất nhiều đề xuất sống động và tốt đẹp, trong các nghiên cứu kinh thánh và giáo phụ, phân tích các truyền thống thời trung cổ, thần học hệ thống hiện đại, lịch sử Giáo hội, giáo luật và triết học, cả triết học “trường tồn” lẫn triết học đương đại. Đời sống tri thứC của Dòng mang tính đa chiều, chứ không điệu. Đồng thời, chúng ta có thể nói một cách an toàn là dựa vào lịch sử và cách tiếp cận theo hiến pháp của Dòng, cũng như sự nhấn mạnh liên tục của huấn quyền, thì việc nghiên cứu về thánh Tô-ma và việc thúc đẩy triết học và thần học của ngài có vai trò trung tâm (nhưng không bao giờ là độc nhất) trong Dòng Đa Minh. Điều này không có gì phải tranh cãi.

Ngoài ra, tôi muốn nói rằng thần học trong Giáo hội ngày nay phải đối mặt với ba thách đố quan trọng: Thứ nhất là không có sự tham khảo đầy đủ về các công trình thần học trong lịch sử, bao gồm kiến thức về kinh thánh, sự phát triển của khoa giáo phụ, và sự phát triển của các giáo huấn tín lý. Thực sự có tồn tại chứng mất trí nhớ lịch sử và sự thiếu vắng kiến thức lịch sử thực sự; chính tình trạng này ảnh hưởng đến mọi người Công giáo dù đó là ai, dù cho họ “cấp tiến” hay “truyền thống”. Thứ hai là cũng không có đủ sự tham gia của các suy tư triết học một cách nghiêm ngặt, bao gồm siêu hình học và nhân chủng học triết học, cũng như các nghiên cứu về tự nhiên. Chúng ta không thể nói được gì với những người đương thời vốn đã thế tục hóa nếu chúng ta không có cách nói về khoa học hiện đại hoặc về bản chất của con người trong thần học từ một quan điểm triết học mạch lạc và sâu sắc. Điều này cũng đúng đối với diễn ngôn về Thiên Chúa: triết học là cần thiết trong diễn ngôn này. Thứ ba là có một sự bỏ bê thần học hệ thống đương đại đúng đắn trong Giáo hội ngày nay. Một mặt vẫn nghiên cứu các xu hướng và các quyết định lịch sử trong thần học, mặt khác vẫn kiểm xét thần học một cách có hệ thống dưới ánh sáng của các vấn đề mới, như ý nghĩa của sự sáng tạo trong mối quan hệ với khoa học hiện đại, hoặc bản chất của linh hồn con người khi đối mặt với trí tuệ nhân tạo, hoặc tại sao niềm tin vào Ba Ngôi lại quan trọng trong một thế giới đa nguyên tôn giáo, nơi các nhà hộ giáo Islam và những người theo chủ nghĩa thế tục hậu Kitô giáo đều đặt câu hỏi về tính hợp lý của các niềm tin trong Tân Ước.

Thánh Tô-ma A-qui-nô và truyền thống Tô-ma thực sự hữu ích trong cả ba khía cạnh này. Thánh Tôma gợi lại các công trình trong truyền thống trước đây, từ kinh thánh và các giáo phụ, tham khảo các công đồng, và sử dụng các nguồn tiền đề một cách có trách nhiệm. Tô-ma suy tư thông qua các quan điểm triết học một cách có hệ thống, sử dụng lý luận tự nhiên với các diễn đạt của nó, ngay cả trong thần học. Ngài can đảm đụng chạm đến những vấn đề mới của thế giới đương thời. Truyền thống tiếp theo sau Tôma cho chúng ta thấy các mô hình về điều này qua nhiều thế kỷ, được thể hiện không ít trong những trường hợp rất hùng hồn như Thomas De Vio Cajetan hay Francisco de Vitoria.

3 – Việc nghiên cứu truyền thống Tôma được thúc đẩy như thế nào trong Giáo hội?

Về cơ bản có hai điều xảy ra trong các nghiên cứu học thuyết Tô-ma ngày nay. Đầu tiên, có nghiên cứu lịch sử ngày càng chuyên sâu về thánh Tôma bởi các nhân vật lớn như Etienne Gilson, Marie-Dominique Chenu và Jean-Pierre Torrell. Ngày nay, nghiên cứu này đang mở rộng, xem xét sâu hơn các nguồn lịch sử của Thánh Tôma, cả về giáo phụ và triết học, bao gồm cả các nguồn văn tiếng Ả Rập, và tập trung theo những cách mới vào các bài chú giải Kinh Thánh của ngài. Ngoài ra, phong trào tri thức vốn có nhiều kết quả về mặt học thuật này hiện đang khôi phục cảm thức lịch sử của các nhà bình luận nổi tiếng về truyền thống Tô-ma, giống như những người vừa đề cập ở trên, cho thấy cách họ phát triển các ý tưởng từ thánh Tô-ma trong cuộc trò chuyện với các trường phái tư tưởng khác (Dòng Phan-xi-cô hoặc Dòng Tên) hay những thách thức sau này của văn hóa lịch sử (thách thức của thần học Tin lành, các sứ mệnh ở châu Mỹ, sự trỗi dậy của trào lưu ánh sáng). Ở đây chúng ta có thể lưu ý rằng một điều gì đó tích cực đã gợi nhắc lại Thánh Tôma một cách thành công trong đời sống học thuật hiện đại mà chúng ta hầu như không tìm thấy ở hầu hết các nhân vật lớn nào khác ở thời trung cổ hoặc cổ đại, có lẽ ngoại trừ Aristotle và Augustine. Đây là tin tốt, nhưng không phải là lý do để bỏ qua các nhân vật lớn khác như Alberto và Bonaventura, Scotus và Ockham, là những người cần được lưu tâm hơn.
Một điều khác xảy ra là sự trỗi dậy của cái mà chúng ta có thể gọi là chủ thuyết Tô-ma đương đại, bị ảnh hưởng bởi các nguyên tắc của thánh Tô-ma, nghĩa là quan điểm giáo lý của ngài trong triết học và thần học. Tất nhiên, những nhân vật như Jacques Maritain và Charles Journet đóng vai trò là tiền lệ mang tính biểu tượng cho xu hướng hiện đại này, nhưng đã có một sự mờ nhạt trong sự lưu tâm đến thánh Tô-ma trong nửa sau thế kỷ 20 ở nhiều nơi trong Giáo hội. Ngày nay điều đó đang thay đổi theo nhiều cách khác nhau. Chúng ta thấy điều này trước hết là trong cái gọi là “học thuyết Tô-ma phân tích” trong thế giới nói tiếng Anh (Alasdair MacIntyre, John Haldane, Eleonore Stump) hiện đang mở rộng sang lục địa châu Âu (Roger Pouivet, Giovanni Ventimiglia). Chúng ta cũng tìm thấy xu hướng đương đại này trong cái mà đôi khi người ta gọi là Học thuyết Tô-ma về nguồn, đó là phong trào thần học chủ yếu diễn ra ở Pháp và Hoa Kỳ. Những nhân vật như Gilles Emery, Serge-Thomas Bonino và Matthew Levering đã có ảnh hưởng rất lớn trong vấn đề này. Công việc của họ cùng với những người khác đã tạo động lực cho vô số đầu sách hiện nay và luận án tiến sĩ thần học Công giáo liên quan đến các cách tiếp cận học thuyết Tô-ma đối với các chủ đề chính trong giáo lý Công giáo. Do đó, ngày nay chúng ta thấy có các tác phẩm mới đứng trên quan điểm Tô-ma, viết về thần học của Giáo hội, các bí tích, ân sủng và hành động của con người, cũng như Ba Ngôi và Kitô học.

4 – Theo cha, đâu là đóng góp quan trọng nhất của thánh Tô-ma đối với thần học Kitô giáo?

Một số người thấy thánh Tô-ma truyền cảm hứng chủ yếu như một tấm gương về đời sống tri thức trong việc phục vụ đức tin. Ngài lưu tâm đến các nguồn mạch, xem xét các quan điểm đối lập một cách nghiêm túc, đưa ra những lập luận tốt, tìm cách thiết lập các nguyên tắc nhất định và giải thích những nguyên tắc ấy một cách hợp lý và có hệ thống.
Tôi đồng ý với tất cả những điều đó. Tuy nhiên, tuyên bố rằng thánh Tô-ma là một tiến sĩ bách khoa đối với Giáo hội, vượt ra khỏi Dòng Đa Minh, dường như có ý nghĩa còn hơn thế nữa. Lời giảng dạy thực tế của ngài về bản chất của thực tại đang bị đe dọa. Ở đây người ta chắc chắn có thể nghĩ đến các nguyên tắc siêu hình của Tô-ma, bao gồm phân tích bản thể học của ngài về tự nhiên và sự khác biệt căn bản giữa bản chất và sự tồn tại, vốn cho phép hiểu sâu hơn về cấu trúc của tự nhiên và của sự sáng tạo. Nhân chủng học thần học của ngài rất đáng chú ý, được thể hiện rõ ràng trong Summa theologiae II-II. Nhãn quan mô thuyết chất của Tô-ma về động vật có lý trí và phân tích của ngài về hành động con người rất sâu sắc. Tuy nhiên, thánh Tô-ma cũng là một nhà nghiên cứu uyên thâm và sâu sắc về mầu nhiệm của Ba Ngôi Chí Thánh và về sự nhập thể, đời sống của Chúa Kitô, và về cái chết chuộc tội và sự phục sinh của Người, cũng như các bí tích. Không ngoa khi nói rằng khi đọc về những chủ đề này của ngài, người ta sẽ hiểu rõ hơn tất cả các truyền thống Công giáo, bao gồm cả các sắc lệnh của huấn quyền và các tuyên bố tín điều. Điều này không có nghĩa là thần học kết thúc với thánh Tô-ma, nhưng cho thấy rằng ngài mang lại một phân tích ngôn ngữ, tín điều và tổng hợp chung về đức tin Công giáo phù hợp với chủ nghĩa hiện thực triết học và với lương tri, và điều đó có thể lần lượt xây dựng cầu nối với các ngành lý thuyết và khoa học thực tiễn khác.

5 – Các tình huống đạo đức đương đại có cần sự đóng góp của khoa đạo đức học Tô-ma?

Về cơ bản, tôi không có gì để nói về điểm này. Tôi được thuyết phục bởi các lập luận của Anscombe, MacIntyre và Pinckaers khi cho rằng đạo đức hiện đại rơi vào một lối mòn của bổn phận luận (Kant/Rawls/chủ nghĩa tự do), và chủ nghĩa thực dụng (Hume, Dewey). Không có cách nào thoát khỏi ngõ cụt này mà không quay trở lại với một nền đạo đức nhân đức đích thực, một nền luân lý được thừa hưởng từ những người như Aristotle, Cicero, Thánh Augustinô và Thánh Tô-ma. Ngoài ra, có một nền nhân chủng học sâu sắc hơn đi kèm với nền đạo đức nhân đức, vốn xem con người như một động vật có lý trí, một tập hợp hình chất của cơ thể hữu cơ và linh hồn thiêng liêng. Lối giải thích không giản lược nhưng không nhị nguyên này tương thích với các khoa học tiến hóa hiện đại nhưng cũng hiểu con người dựa theo các vấn đề như các động lực lí trí và các tình cảm có ý chí tự do. Điều ấy hướng đến một nền đạo đức về sự hạnh phúc, hơn là nền đạo đức của bổn phận hay nền đạo đức của tiện ích và niềm vui đơn thuần.
Trong thần học luân lý, chúng ta có thể thấy sự vắng mặt của kiểu phân tích này bằng cách nào đã dẫn đến sự bất lực trong tư tưởng Công giáo khi hiểu và chịu trách nhiệm về giáo huấn luân lý và chính trị lâu đời trong huấn quyền của mình. Người ta chắc chắn rơi vào một chủ nghĩa thực chứng hợp pháp (nghiêm ngặt hoặc tự do), vốn là thứ nguỵ biện một cách hiệu quả nhưng lại không có cơ sở nhân chủng học, hoặc người ta từ bỏ truyền thống để chuyển sang một nhân chủng học mới về sự tự nhận thức, nơi mà sự chân thành và xác thực của cái tôi là điều thực sự quan trọng (đạo đức “lựa chọn cơ bản”) hoặc nơi mà đạo đức chủ yếu là một bài tập trị liệu trong việc khám phá bản thân, và nơi mà các chuẩn mực đạo đức có thể liên tục được thương lượng lại bằng cách nại đến tâm lý cá nhân và xu hướng xã hội học

Cái thiếu trong tất cả các mô hình này là sự hiểu biết sâu sắc hơn về bản chất con người, các khuynh hướng của con người và hạnh phúc đạt được thông qua việc theo đuổi hợp lý sự trổi vượt về đạo đức, tức nhân đức. Ngày nay, những tranh cãi đang diễn ra về việc tiếp nhận và giải thích văn kiện Veritatis Splendor và Sách Giáo lý HTCG năm 1992 đều gắn liền với lịch sử của sự nhầm lẫn này trong triết học đạo đức và thần học luân lý.

Ở đây, về cơ bản, có một điều khác cần lưu ý là toàn bộ kho học thuyết xã hội hiện đại của Giáo hội về đời sống chính trị, công ích, phẩm giá và quyền con người, những lợi ích khác nhau tạo nên xã hội, ý nghĩa của luân lý và luật pháp, gia đình và tự do tôn giáo, tất cả đều ít nhiều bắt nguồn trực tiếp từ giáo huấn của thánh Tô-ma. Chỉ bằng cách khởi đi từ tư tưởng của ngài, người ta mới có thể bắt đầu hiểu được truyền thống hiện đại này được phát triển từ thời Đức Leo XIII. Các ứng dụng của thánh Tô-ma trong lĩnh vực này cũng có lợi thế khi cho phép một thần học luân lý thống nhất và tích hợp, coi đời sống tinh thần cá nhân và hành vi đạo đức cá nhân là một cái gì đó gắn bó chặt chẽ với đời sống chính trị và với lợi ích chung. Quan điểm như vậy rất thực tế và giúp người ta tránh được sự phân cực giả tạo trong Giáo hội và trong đời sống xã hội. Tin Mừng nói đến toàn bộ cuộc sống, và theo đó Giáo hội thách thức chúng ta trong mọi việc. Thiên Chúa quan tâm đến sự thánh thiện nơi cuộc sống của chúng ta thông qua lời cầu nguyện cá vị, lòng trung tín trong phụng vụ, khiết tịnh, quản lý tiền bạc, công bằng xã hội và hòa bình, chủ nghĩa môi trường và bảo tồn nghệ thuật. Chúng ta không thể giảm bớt vài lợi ích trong số này và ưu tiên cho những lợi ích khác. Thước đo đời sống luân lý của chúng ta chính là con người và cộng đồng, được thúc đẩy từ bên trong bởi đức tin, đức cậy và đức mến, hướng về Thiên Chúa như chính sự tốt lành đầu tiên.

6 – Ngày nay chúng ta phải đối mặt với những thách thức nào của thần học?

Ở phía bắc bán cầu, chúng ta tiếp tục phải đối mặt với thách thức của sự thờ ơ tôn giáo, gia tăng thế tục hóa, sự trỗi dậy của chủ nghĩa duy vật/chủ nghĩa khoa học, và một số mối đe dọa đạo đức phát sinh từ việc tiêu thụ vật chất, sự bão hòa truyền thông và một đạo đức sinh học mới về việc thao túng cuộc sống con người. Cũng có nguy cơ về một khuôn khổ chính trị thế tục ngày càng không khoan dung tìm cách tách bỏ tiếng nói tôn giáo khỏi văn hóa công cộng, bao gồm cả các trường đại học. Làm thế nào chúng ta có thể phân tích và phản ứng một cách xây dựng (và không chỉ lên án) những thách thức văn hóa này?

Trong khi đó, trong khi chú ý đến những thách thức thế tục hiện đại, các nhà thần học hàn lâm thường bỏ qua các nền văn hóa đang phát triển, đa số mới nổi. Giáo hội Công giáo vẫn chưa tham gia nghiêm túc ở góc độ tri thức với truyền thống Islam, theo cách mà Giáo hội Công giáo đã làm, chẳng hạn như với chủ nghĩa Marx hoặc chủ nghĩa duy lý Khai sáng. Ngoài ra còn có thách thức thực sự của sự hiểu biết và giải thích sâu sắc hơn về các truyền thống tôn giáo Hindu, và sự gặp gỡ với văn hóa chính thống Trung Quốc ngày nay, vốn biểu trưng cho một cơ hội truyền giáo to lớn, nhưng điều đó cũng đòi hỏi sự phân tích và hiểu biết. Ngoài ra, tương lai của Kitô giáo châu Phi sẽ thế nào? Tương lai khu vực này rất quan trọng đối với tương lai của Giáo hội Công giáo. Và làm thế nào chúng ta có thể hiểu rõ hơn những khám phá và khả năng mới cho thần học Công giáo năng động khởi đi từ châu Phi?
Trong khi nhấn mạnh tất cả các vấn đề thần học có liên quan này trong thời điểm hiện tại, điều quan trọng vẫn là phải nhớ lại điều cốt yếu. Không có vấn đề nào ở trên có thể được giải quyết hoặc suy tư một cách xây dựng nếu trước hết người ta không có kiến thức sâu sắc về truyền thống Công giáo: những giáo huấn tín lý của huấn quyền, các nguồn mạch kinh thánh và giáo phụ, những biện phân căn cốt của các trường phái thần học, và những điểm tối ưu của thần học tín lý và luân lý Công giáo hiện đại. Nếu không có nền tảng này, chủ yếu có nguồn gốc từ Địa Trung Hải cổ đại và châu Âu thời trung cổ, gần như không thể đạt được tiến bộ trong thần học Công giáo. Một nền thần học Công giáo toàn cầu cần phải tính đến cả hai thái cực ảnh hưởng này, theo những cách thế thực tế.

7 – Cha muốn chia sẻ thêm gì không?

Nếu độc giả đã theo cuộc phỏng vấn đến đây, tôi xin cảm ơn vì sự kiên nhẫn này. Tôi rất biết ơn Dòng Thuyết giáo vì vinh dự được phục vụ với tư cách là một linh mục Công giáo từ đó nhận được từ các truyền thống của thánh Đa Minh, thánh Tôma và thánh Catarina. Lòng biết ơn là hành động thích hợp cho một người đã nhận được ân sủng. Điểm nhấn của thần học Đa Minh về tính ưu việt của ân sủng trong tất cả các hành động tốt đẹp của con người được quy về cho Thiên Chúa dường như đúng với tôi, cả về mặt lý thuyết lẫn trong cảm thức của riêng tôi về sự cậy dựa vào Chúa.

---
Cha Thomas Joseph White là Hiệu trưởng của Đại học Giáo hoàng Thánh Thomas (Angelicum) ở Roma. Quê gốc của ngài Georgia ở Hoa Kỳ. Cha White học tại Đại học Brown, là nơi ngài trở về với đạo Công giáo. Thomas Joseph White đã học tiến sĩ thần học tại Đại học Oxford. Cha đã được Dòng Thuyết giáo trao tặng danh hiệu Tôn sư Thần học vào năm 2023 và tiến sĩ văn chương của Đại học Công giáo Hoa Kỳ vào năm 2022. Ngài là tác giả của nhiều cuốn sách và bài báo khác nhau bao gồm Wisdom in the Face of Modernity: A Study in Thomistic Natural Theology (Sapientia Press, 2011), The Incarnate Lord, A Thomistic Study in Christology (The Catholic University of America Press, 2015), Exodus (Brazos Press, 2016), The Light of Christ: An Introduction to Catholicism (Catholic University Press, 2017), The Trinity: On the Nature and Mystery of the One God (Catholic University Press, 2022), và Principles of Catholic Theology. Book 1: On the Nature of Theology (The Catholic University of America Press, 2023). Ngài là đồng biên tập của tạp chí Nova et Vetera, là một Học giả Xuất sắc của quỹ McDonald Agape, và là thành viên của Học viện Giáo hoàng Thánh Tôma.

[1] Tôn sư thần học là một bằng cấp danh dự do Bề trên Tổng quyền Dòng trao theo đề nghị của Tổng hội phù hợp với một số yêu cầu nhất định. Danh hiệu này có từ năm 1303, khi Giáo hoàng Benedict XI, một tu sĩ Đa Minh đã tạo ra để Dòng Gỉang Thuyết có thể phụ trách khoa giảng dạy thần học. Ngày nay, đây là một danh hiệu học thuật và danh dự đặc biệt, cũng là sự công nhận cao nhất dành cho sự trổi vượt trong các ngành học thánh của Dòng Thuyết giáo.

Đức Hữu chuyển ngữ từ: https://www.op.org/the-relevance-of-st-thomas-for-todays-theological-challenges/

Tác giả: Đức Hữu